ارزیابی ناباروری
ارزیابی ناباروری شامل بررسی کامل هر دو شریک برای شناسایی علت یا علل مشکلات در بارداری است. این ارزیابی معمولاً پس از یک سال تلاش برای بارداری بدون موفقیت (یا شش ماه اگر زن بالای 35 سال باشد) توصیه میشود. این ارزیابی شامل ترکیبی از تاریخچه پزشکی، معاینات فیزیکی، آزمایشات آزمایشگاهی و مطالعات تصویربرداری است.
مراحل انجام ناباروری
1. تاریخچه پزشکی (هر دو شریک)
• زن:
◦ سابقه قاعدگی (منظم بودن، مدت زمان، شدت)
◦ سابقه عفونتها یا جراحیهای لگنی (مثلاً اندومتریوز، عفونتهای لگنی)
◦ استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری
◦ بارداریهای قبلی یا سقط جنین
◦ داروها و عوامل سبک زندگی (مثلاً سیگار کشیدن، الکل، رژیم غذایی، وزن)
◦ وجود علائم هورمونی (مثلاً چرخههای نامنظم، آکنه، پرمویی، مشکلات تیروئید)
• مرد:
◦ سابقه پدر شدن
◦ سابقه عفونتها (مثلاً اوریون، بیماریهای مقاربتی)
◦ آسیب یا جراحیهای بیضه
◦ استفاده از داروها (استروئیدهای آنابولیک، شیمیدرمانی)
◦ قرار گرفتن در معرض گرما یا سموم (مثلاً حمامهای گرم، مواد شیمیایی)
◦ عملکرد جنسی و دفعات رابطه جنسی
2. معاینه فیزیکی
• زن: معاینه لگن برای تشخیص هرگونه ناهنجاری (مثلاً فیبروئیدها، کیستهای تخمدان)
• مرد: معاینه بیضه برای اندازه، قوام و وجود واریکوسل (وریدهای بزرگشده)
3. آزمایشات آزمایشگاهی
• زن:
◦ ارزیابی هورمونی (مثلاً FSH، LH، AMH، پرولاکتین، هورمونهای تیروئید) برای بررسی تخمکگذاری و ذخیره تخمدان.
◦ اندازهگیری دمای پایه بدن یا استفاده از کیتهای پیشبینی تخمکگذاری برای تأیید وقوع تخمکگذاری.
◦ آزمایش پروژسترون در فاز لوتئال (اواسط چرخه) برای تأیید تخمکگذاری.
• مرد:
◦ تجزیه و تحلیل مایع منی برای ارزیابی تعداد، تحرک و شکل اسپرم.
◦ آزمایشات هورمونی (تستوسترون، FSH، LH) در صورت وجود ناهنجاریهای اسپرم.
4. تصویربرداری و آزمایشات تخصصی
•زن:
◦ سونوگرافی واژینال: برای ارزیابی ذخیره تخمدان، ساختار رحم (فیبروئیدها، پلیپها) و لولههای فالوپ.
◦ هیستروسالپنگوگرافی (HSG): آزمایش اشعه ایکس برای بررسی باز بودن لولههای فالوپ و ارزیابی حفره رحم.
◦ سونوهیستروگرافی: سونوگرافی با استفاده از سالین برای بررسی ناهنجاریهای حفره رحم.
◦ لاپاراسکوپی: جراحی کم تهاجمی برای تشخیص و درمان شرایطی مانند اندومتریوز یا انسداد لولهها.
• مرد:
◦ سونوگرافی بیضه: برای ارزیابی ناهنجاریهای ساختاری (مثلاً واریکوسل).
◦ بیوپسی بیضه: به ندرت انجام میشود و در مواردی که اسپرم در مایع منی وجود ندارد (آزواسپرمی) برای بررسی تولید اسپرم انجام میشود.
5. آزمایشات ژنتیکی
• زن: آزمایش برای تشخیص شرایطی مانند سندرم ترنر یا جهشهای مرتبط با اختلالات تخمدان.
• مرد: تجزیه و تحلیل کاریوتیپ یا بررسی ریز حذفهای کروموزوم Y در صورت کاهش شدید یا عدم تولید اسپرم
تشخیصهای رایج از ارزیابی ناباروری:
• عوامل زنانه:
◦ اختلالات تخمکگذاری (مثلاً سندرم تخمدان پلیکیستیک، نارسایی زودرس تخمدان)
◦ انسداد لولههای فالوپ (مثلاً به دلیل عفونتهای قبلی، اندومتریوز)
◦ ناهنجاریهای رحم (مثلاً فیبروئیدها، پلیپها)
◦ مشکلات گردن رحم (مثلاً مخاط گردنی نامناسب)
• عوامل مردانه:
◦ اختلالات اسپرم (تعداد کم، تحرک ضعیف یا شکل غیرطبیعی)
◦ عدم تعادل هورمونی
◦ مشکلات انسدادی (مثلاً انسداد واز دفرانس)
◦ اختلالات انزال
مراحل بعدی: پس از ارزیابی، گزینههای درمانی شامل تغییرات سبک زندگی، داروها (برای تحریک تخمکگذاری، تعادل هورمونی)، جراحی (برای رفع مشکلات آناتومیکی) یا تکنیکهای کمک باروری (مثلاً IVF، تلقیح داخل رحمی) خواهد بود.